Het is al een oude gedachte die getuigt, dat bij doordenken tot den bodem van ons kennen alle menschelijke handelen slechts een spelen schijnt. (1938 p X1)
Men kan den ernst loochenen. Het spel niet. (1938 p 5) ….. die onherleidbare qualiteit van het ludieke… . (1938 p 11)
Homo Ludens Johan Huizinga
Johan Huizinga toonde in 1938 wereldwijd aan dat alle cultuur in spel ontstaat. Spel zag hij als een eigen categorie, niet te herleiden tot iets anders, niet te vangen in tegenstellingen. Spel gaat eraan vooraf/voorbij en overstijgt ze. Verbeelding, vrijheid, ritme en harmonie zijn kwaliteiten die spel eigen zijn, stelt hij. Zonder verbeelding en vrijheid binnen bepaalde spelregels leeft spel niet op, is het levensritme en haar harmonie afwezig. Spel hoort thuis in de wereld van en-en: spelers zijn thuis in de spelwerkelijkheid én tegelijkertijd in de werkelijkheid, ze ervaren de spelwerkelijkheid én beseffen dit ervaren.
‘Naarmate het cultuurmateriaal samengestelder, bonter, uitvoeriger wordt en de techniek van het voortbrenging – en gezelschapsleven, het individuele en het collectieve fijner bewerktuigd wordt, geraakt de bodem ener beschaving overgroeid met denkbeelden, stelsels, begrippen, leer en normen, kundigheden, zeden, die hun aanraking met het spel geheel verloren schijnen te hebben (1958 p. 74).
In het begin was het spel en het spel was ernst, zo dichtte Jef Clement ooit. Spel is slechts tot zichzelf terug te herleiden, een geheel eigen fenomeen.
Alle cultuur ontstaat in spel
Wie weet waarom we spelen?
Als je ziet wat je weet,
hoort wat je zegt,
voelt wat de ander je aanreikt,
wordt zomaar wat improviseren elementair samenspel. LJ
Zijn publicatie ondersteunt mijn onderbouwing van Ludische Pedagogie, samen met o.a. Lev Vygotsky, Günther Anders, Dorothy Heathcote, Mihalyi Csikszentmihaly, Ferre Laevers, Merleau Ponty. Ludisch spel is niet op de knieën te krijgen. De Triskelion op de originele uitgave, geeft weer wat werkelijk spel is: altijd in beweging. Spelers kun je dwingen – doden, spel niet. Huizinga schreef Homo Ludens in de Moderne Tijd, waarin expressionistische kunstenaars voorbij gingen aan wetten voor architectuur – beeldend – dans-, literatuur, muziek theater. Tegelijkertijd schreef in Duitsland een ander zijn visie op vrijheid en cultuur. In het jaar van Homo Ludens publicatie, vond de Kristalnacht plaats en kwam alles in stelling om het volk op de knieën te krijgen. De Nazi’s verklaarden veel kunst entartet uit angst. Expressionistische kunst bevrijdde het volk uit regels en wetten, verleidde hen tot vrijheid en eigen initiatief. Ze dwongen spelers op de knieën, het spel overleefde de hel.
Spelen is niet altijd ludisch
We gebruiken het begrip ‘spelen’ vaak, het wordt in vele dimensies gebruikt van regelspelen of vrij spel. Verbeelding in vrijheid is voorwaarde voor het echte speelse spel. Ludisch spel vraagt individuen eigen speelregels te ontdekken en daarmee een eigen draai te geven aan het spel binnen de gegeven spelregels. Zoals La Vita È Bella prachtig laat zien. De ludische bron stroomde, eindeloze interpretaties en acties ontstonden al improviserend bij de vader zodat de hel te leven was voor het zoontje. Het begrip improviserend spelen zoals in jazz – dans – spel improvisaties, benadert hetgeen LuPe met ludisch beoogt: Elementair samenspel vanuit het niets hier en nu, binnen gegeven context en gemaakte afspraken. Voorafgaand aan het redeneren of eraan voorbijgaand, ontdekken spelers onbekende mogelijkheden.
Dr. Léon Hanssen vermeldde in 2018 tijdens een lezing eveneens de gelijktijdige opleving van de Triskelion en Tetraskelion in de twintiger jaren van de vorige eeuw.
Homo Ludens & LuPe
Spel is ‘een vrijwillige handeling of bezigheid die
binnen zekere vastgestelde grenzen van tijd en plaats
wordt verricht naar vrijwillig aanvaarde doch volstrekt bindende regel
met haar doel in zichzelf,
begeleid door een gevoel van spanning en vreugde
en door een besef van “anders zijn” dan het “gewone leven”. Johan Huizinga
Het onderwijs geef nog steeds onvoldoende ruim baan aan spel. Instanties zien gevaren. Vanuit spel denken en leven is de meesten vreemd. Toch is daar de rijkdom te vinden die spel te bieden heeft. In lijn van Huizinga start cultuuroverdracht vanuit het speelse, experimenterende. Het gaat niet om informatieoverdracht en afvinken van leerlijnen, niet om een cursorisch stap voor stap traject. Daarmee voldoet onderwijs aan eisen van de maatschappij, niet aan verwachtingen van een kind. Noch aan de verwachtingen van de samenleving dat kinderen in de toekomst een aandeel leveren. Evenmin zijn ze dan voorbereid op de kunst van het leven, van het resoneren met het andere van anderen.
In het leven staat het improviseren centraal: wat voel ik nu, wat komt er nu bij me op? Hoe kan ik hiermee omgaan? Spel biedt oefen- en onderzoek kansen, brengt je op allerlei ideeën. Spel laat je vanuit verschillende rollen/invalshoeken de werkelijkheid benaderen.
In spel kun je woorden en daden altijd weer uitgummen. Inzichten en vaardigheden bieden jou en de wereld vruchten die de spelwerkelijkheid je eigen liet maken. De film op de openingspagina getuigt van de strijd om speelveld en speelruimte te vergoten.
Ruim baan voor spel in cultuureducatie.
Homo Ludens en Homo Sapiens gaan samen in kunsten, wetenschap, religies, sporten, tradities etc. Dus ruimte aan Ludens om samen met Sapiens de leerroutes erheen en de pedagogische begeleiding daarbinnen op zich te nemen. Ludisch is afgeleid van Homo Ludens en betekent een speelse benadering van onderzoekend en ontwerpend leren. Het ludische schept ruimte voor het intuïtieve, het impulsieve, het inventieve als compagnons van het analyseren, redeneren en produceren. Het spel bevordert het zich overgeven aan het onbekende, omdat er tevoren afgesproken is dat alles binnen een spelwerkelijkheid onderzocht wordt en binnen de afgesproken spelregels. Als jongeren voldoening ervaren in het veroveren van de lege ruimte, in het volhardend experimenteren en het improviserend zelf ontwerpen, ontdekken ze bronnen die het weten vooruit zijn. Logische en rationele educatie wordt zo uitgebreid met het intuïtieve weten, inventieve ideeën en het impulsieve handelen.
Ubbergen, update zomer 2024