De zone van naaste ontwikkeling
Lev Vygotsky
Begin vorige eeuw ontdekte Lev Vygotsky dat een kind in spel een kop groter is dan in de werkelijkheid en noemde spel: de zone van naaste ontwikkeling. Hij wees het onderwijs op dit vruchtbare spanningsveld tussen uitdaging en vaardigheden. In de veilige spelwereld kunnen spelers immers vrij experimenterend leren.
Mihalyi Csikszentmihalyi
Csikszentmihaly (*1934) heeft als hoogleraar psychologie zich diepgaand met spel beziggehouden. Hij bevestigt dat spel niet te doorgronden is, wel noodzakelijk. Hij deed onderzoek naar voorwaarden waaronder spel kan kiemen, groeien en bloeien. En toonde aan dat ieder dagelijks speelse momenten creëert en nodig heeft om zich goed te voelen. Csikszentmihalyi gaat verder waar Vygotsky eindigde (zeer vroeg gestorven). Csikszentmihaly deed onderzoek naar voorwaarden van genieten. Hij betrapte zichzelf erop dat hij van bergbeklimmen echt genoot als het niet te moeilijk en niet te gemakkelijk was. Automatisch nam hij de leiding bij onvoldoende uitdaging en vroeg hij hulp bij gevaar. Een hoge mate van motivatie zorgt voor concentratie en zich aanwezig voelen. Doordat je één met de actie bent, schakel je al het andere uit. Je voelt je opgenomen in de stroom èn bent alert. De handelingen rijgen zich aaneen volgens interne logica, die geen reflectie behoeven. In balans tussen ‘zelf een daad stellen’ en ‘in de daad opgenomen zijn’, besef je te handelen en tegelijkertijd voltrekt de handeling zich ondanks jezelf. Je gaat genietend mee op de stroom. Door voldoening en ontspanning van dagelijkse flow-momenten blijft een mens gezond, stelt hij.
Spel
Csikszentmihaly ontdekte door zelf met uitdagingen en vaardigheden te spelen dat hij intenser genoot en het dagdagelijkse even achter zich kon laten. Hij benoemde deze staat van zijn: Flow. Flow biedt vrijheid, verruimt grenzen en brengt je in de holistische werkelijkheid. Spel definieert hij in Flow the optimal exerience (1990) als ‘autotelisch’. Hetgeen wil zeggen dat een bezigheid haar doel in zichzelf vindt. We doen het puur om de activiteit te beleven. Hij zag zes kwaliteitsaspecten van situaties waarin spel en ernst samenvallen. Zonder onderscheid te maken tussen spel en werk. In beide kun je immers opgaan en genieten van een activiteit.
Kwaliteitsaspecten
- samensmelting van handeling en bewustzijn.
- concentratie van de aandacht op een beperkt stimulusgebied.
- verlies van zelfgevoel.
- controle over de activiteit en de omgeving.
- eenduidige eisen aan en heldere feedback op de handelingen.
- afwezigheid van externe doelen.
Uitdaging en vaardigheden
Allerlei situaties dagen je uit en in alles ervaar je eigen vaardigheden. Om te floreren vraagt dit duo om beide subtiel en gevarieerd met elkaar te verbinden. Als ze niet in balans zijn, geniet je niet. Zijn ze echter goed op elkaar afgestemd dan floreer jij en je compagnons.
De uitdaging:
het onbekende aan gaan,
complicaties ontwarren,
interactie met anderen,
kennis en kunde veroveren,
kwaliteitseisen aan de uitvoering.
De vaardigheden:
voorstellingsvermogen,
onderzoekscapaciteiten,
samenwerkingskwaliteiten
toepassen van kennis en inzichten
doorzettingsvermogen.
Flow momenten kun je niet plannen, wel kun je zorgen voor optimale omstandigheden. Daagt iets je uit om op je tenen te lopen? Waar vraagt het proces om bijstelling: iets meer uitdaging of juist iets minder. Het gaat om de juiste balans waardoor jij je niet verveeld én geen faalangst ervaart. Bijv. Je zat de vorige keer (A1) in een flow en genoot, de keer erna kon je het allemaal (A2) en verveelde jij je. Terugkijkend op die laatste keer, maak je het jezelf moeilijker (A3). Dan wordt het weer spannend en kom je opnieuw in een flow (A4).
Flow vraagt
- volledige alertheid in het hier en nu,
- alles buiten te sluiten wat niet relevant is,
- optimaal zich te concentreren op de uitdaging
- de eigen vaardigheden maximaal in te zetten.
Om één met de actie te zijn en het dagelijkse te vergeten is een juiste balans tussen uitdaging en vaardigheden nodig. Je wilt helder weten waar je aan toe bent als iets het uiterste vraagt van je kunnen. Vrijheid in werkwijze en vertrouwen in je compagnons zijn voorwaarde. Je bent inventief, creatief en speels in flow door wat je kunt, kent en durft.
Ubbergen, zomer 2024