In het begin was er spel, vermoeden, associatie, experiment, vallen en opstaan, ontdekken.
Daarna kwam benoemen, ordening, redeneren, structuur, regels, wetten.
Laten we terugkeren naar de rijkdom van het spel en vandaaruit opnieuw bewandelbare wegen plaveien.
Het Speelse
Zij luistert tussen de regels door,
ziet meerdere wegen,
beproeft de feiten.
Zij voelt zich uitgedaagd,
ervaart tegenstrijdigheden,
buit spanningen uit.
Zij trekt zekerheden in twijfel,
zet achter iedere punt een komma,
achter ieder ! een?
Zij is open voor het hier en nu,
improviseert met het aanwezige,
valt niet samen met zekerheden.
Zij waait mee met de wind
stroomt in alle gradaties
accepteert iedere vorm.
Zij ontstaat vanuit
binnenvallende ideeën,
opkomende vermoedens,
spontane impulsen.
Zij groeit
door alledaagse observaties,
in onverwachte ontmoetingen,
uit dromen en inzichtflitsen.
Zij weet
ieder einde is een begin.
Spontaan spel is expressie in lichaamstaal waaraan we later betekenis geven.
Spelen kan iedereen, ieder doet het. Spelen met woorden, in mimiek en houdingen, met kaart- en bordspelen, met speelgoed, met cijfers en woorden, in gedachten. Soms is het onderscheid tussen spel en werkelijkheid verdwenen. Dan wordt het gevaarlijk. Er is maar een wet die je moet gehoorzamen: het onderling maken van de afspraak dit is spel en je hieraan houden.
Cultuur is voortdurend in beweging zijnde vormgegeven verbeelding, waaraan we betekenis geven.
We staan hier stil bij deze definitie om de drie deling die eruit voortvloeit en hun relatie tot spel te duiden.
Verbeelding
“Jullie taal is zo abstract, je ziet, hoort, voelt niet wat je zegt en neemt er geen verantwoordelijkheid voor:
zie jij bij het horen van eend, de kwakkende kwakkelpoot?
In de Indiaanse taal schilderen we je voor ogen wat je moet horen, zien en voelen”.
Een Indiaanse grootmoeder (professor pedagogie in Canada) pleitte voor het herstel van de Indiaanse taal*. Je krijgt daarmee voor ogen geschilderd wat er gezegd wil worden. Met als gevolg dat je betrokken raakt. Als je ervoor openstaat, besef je wat je ziet – hoort en voelt. Hierdoor neem je verantwoordelijkheid. Je reageert niet automatisch vanuit eigen bubbel. Life communicatie in eigen omgeving herwint terrein. App taal is niet zinvol. Het kan te simpel worden gewist. Beeldbellen is een alternatief om afstand te overbruggen. Het beperkt het reizen en vormt daarom een wenselijk alternatief. * Een congres van Native People begin jaren tachtig.
Vorm
De verbeelding brengt een (spel)werkelijkheid op gang. Waarna ideeën leiden tot associaties en deze weer tot vormgevingsvondsten. Door beweging, klank, beeld en geluid ervaren we een werkelijkheid. Als we gaan samenspelen, komt interactie erbij. Met als gevolg spanning en atmosfeer. En dat leidt vervolgens tot betrokkenheid. Dankzij vormgeving wordt onze communicatie duidelijker. Gereedschap, materiaal, kleding, muziek etc ondersteunen dit.
Betekenis
Voor het inzicht in het effect van wat je vormgeeft is reflectie belangrijk. We onderscheiden emotioneel – en inzichtelijk effect. Evenals onbedoeld – en beoogd effect. Hiermee krijgt vormgeving betekenis. Mede dankzij context en kennis. Interpretatie is niet los te zien van degene die interpreteert. Eerdere ervaringen resoneren immers mee. Sleutelvragen zijn: Wat zegt het je (hoofd) – doet het je (hart) en kun je ermee (handen).
Onze interculturele samenleving vraagt communicatie kwaliteiten
Je probeert via taal en/of andere middelen te communiceren. De ander iets voor ogen te schilderen. Te laten horen in klankkleur. Of te laten voelen in atmosfeer. Door deze verruiming groeit het waarderen van talen. Zowel culturele als kunstzinnige informeren ons. Talen verruimen je voorstellingsvermogen en begrip. Laten we naar Indiaans gebruik communiceren. Hiermee ontwaakt immers ons verantwoordelijkheidsgevoel. Dat wordt cruciaal in de 21e eeuw.
Uit verbeelding vloeit spel
Verbeelding geeft inhoud in de minst omvangrijke (nog niet vormgegeven) vorm weer. Fantasie betekent in het Grieks ‘zich voorstellingen maken’. Vanuit andere perspectieven (M.E Mars, een mug) waarnemen, levert andere interpretaties. Spel nodigt uit tot projectie, concretisering (vorm), herkenning, ontkenning of discussie (betekenis). Wat we ons niet kunnen voorstellen, begrijpen we niet, onthouden we niet, ontkennen we zelfs. Waardering ontstaat door er vorm (religie, sport, kunst, wetenschap, ambacht, leefwijze) en betekenis (waardering) aan te geven. Als je tekent, zie je meer. Zing je, dan hoor je meer. Dans je, dan ervaar je meer. Als je speelt, besef je meer wat iemand tussen de regels door zegt. Voor die laatste kwaliteit is gerichtheid op de ander voorwaarde.
Verbeelden
Waarnemen is een proces van buiten naar binnen: je neemt waar wat vorm heeft gekregen. Je kunt ook in jezelf waarnemen (sferen – intenties –beelden, woorden).
Je schept ook zelf fantasiebeelden.. Alles kun je voor de geest halen en in gedachte met (on)mogelijke combinaties spelen. Vanuit een gebeurtenis, muziekstuk, schilderij of (schijn)oplossing creëer je beelden. Deze realiseer je al dan niet.
Als je er open voor staat, je tijd en ruimte ervoor vrij maakt, groeit dit vermogen.
Vorming door verbeelden
Als je openstaat voor het je verbeelden, wordt je zelf inventief. Je komt tot creaties en maakt keuzes vanuit voorstellingsvermogen. Door training leer je nieuw te kijken en dat stimuleert openheid, onafhankelijkheid, probleemoplossend denken, associaties en intuïtieve acties. De ludische mens ‘ziet‘ eenzelfde situatie in verschillende variaties. Bijvoorbeeld, wonen in een hutje op de hei vindt de één armoedig, de ander romantisch, en een derde weinig comfortabel.
Spel realiseert
Vorm
Ludisch spel is scheppend. De verbeelding brengt iets op gang, eerst in spel erna eventueel in realiteit. Fysiek spelen vanuit verbeelding is het begin. In samenspel besef je de impact. Het vormgeven is de finishing touch. Hierdoor wordt wat jij je verbeeldde ook voor anderen ervaarbaar. Dit versterkt je bewustwording en eventueel ook die van anderen. Het vormgeven ontstaat vanuit impulsen, intuïtieve gouden grepen, inspiratie, afstemming en commentaar. Dergelijke presentaties kennen een hoog improvisatiegehalte. Een voorstelling daarentegen is tot in detail geregisseerd en laat minder aan het toeval over. Manipulators (verkiezingsstrijd – commercie -reclame) werken uitgekiend aan een invloedrijke voorstelling. Zeer relevant dus dat onderwijs kennis laat maken met diverse vormen van spel en vals spel. Kritische spelbrekers laten je dan ontwaken zodat je niet meer meespeelt, napraat en imiteert.
Vorming door vorm geven
De spelende mens staat open voor het onbekende, ervaart vreemde werelden – leert onderzoeken en meespelen in een spelwerkelijkheid. ‘net echt en gelukkig toch spel’. Z/hij handelt als een ander, in een andere tijd en ruimte. Ook als het spel samenvalt met de werkelijkheid van de speler, kan deze zich altijd verschuilen achter de rol, en daarmee reacties aftasten. De ‘waarheid’ van een werkelijkheid kent ieder alleen zelf. Dit vormgeven op de spelvloer leidt tot echte ervaringen in de spelwerkelijkheid, die ieder ten dienste staan in het leven van alledag. Door het vormgeven, verwerk je belevenissen, ervaringen ( playbackspel ) en verworven informatie. Je ontwikkelt communicatie vaardigheden in een prestatie – en presentatiegerichte wereld. Je stemt je af op de ander.
Spel laat beseffen
Betekenis
Voor het inzicht in het effect van eigen spel op anderen, leveren reacties en interpretaties je veel op. Riep je emotioneel, onbedoeld of beoogd, iets op ? Deed/zei je dat werkelijk? Welke informatie gaf je mee door je intonatie, mimiek en houding? Wat zegt het (hoofd), doet het (hart) en kunnen ze er iets mee (handelen)? De interpretatie is niet los te zien van degene die interpreteert en ingebed in ieders eigen ervaringshorizon. Naarmate ‘ontvangers’ kennis van zaken hebben en beschikken over een ‘ervaringskader’ resoneren inzichten mee in het reflecteren en reageren.
Vorming door betekenisgeving
Zag – hoor- voelde je hetgeen je meemaakte? Hoe interpreteerde je dat? Kun je de situatie concreet benoemen in feiten, daden ? Wie speelden er in mee? Wat zegt je de manier waarop het is vormgegeven? Welke betekenis geef je eraan? Het beschouwen van eigen actie zorgt voor inzicht in handelingen, waardoor deze herhaalbaar worden, indien je daarvoor kiest. Door het ageren en reageren ontstaat aanvoelingsvermogen en door reflectie groeit inzicht in de betekenis van bepaalde keuzes die zijn gemaakt. Voor optimale ontplooiing van de ludische speler ofwel Homo Ludens is het nodig dat alle drie (verbeelding, vorm en betekenis) samenkomen. Door het overkoepelend begrippenkader ontdek je verbanden. Betekenis geven leidt tot bewustwording van hetgeen jij je verbeeldt, leidt tot inzicht in de effecten op anderen. Je neemt genuanceerder waar, reageert flexibeler en geniet intenser.
Spel vormt
Expressie is nog geen communicatie. Immers er is geen afstemming op de ander. Kinderen zijn meesters in expressief gedrag en imiteren onbewust. Soms is dat confronterend als z/hij jou imiteert en je daarmee iets ‘zegt’. Zoals jouw ‘slip of the tongues’. LuPe focust op communicatief spelen. D.w.z. bewust zijn van wat je zelf en de ander fysiek, in klankkleur en in context zegt,
Door ludisch* te spelen ontdek je een veelheid aan werkelijkheden, val je niet samen met eigen ervaringen en inzichten. Je stapt in het leven van een personage (wat een aso). Je doet rijke ervaringen op, mede dankzij je spelcompagnons. Dankzij je beschermend roljasje verruimt je horizon. Doen wat je zegt, is soms erg moeilijk, prima om dat in spel te ervaren.
* ludisch spel is speels, richt zich niet op het ambachtelijk technisch spel, maar zet dat als eerder verworven ambacht in.
Spel veroorzaakt kringen zo lees je in Cultuur, niet alleen horizontaal ook verticaal. Spel duikt de diepte in en veroorzaakt trillingen zoals je ervaart bij muziek luisteren, zelf zingen of tijdens dansen. Zingend spelen brengt sommigen dichter bij het personage dat iemand tot leven wil brengen. De trillingen kunnen je bewustwording vergroten. ‘nu voel ik wat ik speel’ ” wil ik dit echt, wist ik dit echt, voelde ik dit eerder ?”
Ieder deel van het geheel biedt een bijdrage aan de samenleving.
Het voorstellingsvermogen groeit en daardoor je communicatie kwaliteiten, je flexibiliteit, je openheid voor het onbekende en je realiteitszin: wat is de impact van mijn vormgegeven verbeelding? Of van iemands interpretatie ervan? Je gaat inzien dat er veel voor meerdere uitleg vatbaar is. Je bewustwording verbreed en verdiept, verhoogt zich, zo je ervoor openstaat en ook bewust wilt worden.
Ubbergen, update lente 2024